म आज जुन प्रसङ्गलाई लिएर यो लेख लेखिरहेको छु त्यस बारेमा लेख्ने जाँगर मलाई कहिल्यै थिएन। तर, मलाई लाग्यो यो प्रसङ्गमा केही कुरा छुटेका छन्, वा हुनसक्छ ती कुराले पाउनुपर्ने स्थान पाएका छैनन्। लेख तिनै ‘छुटेका कुरा’मा केन्द्रित रहनेछ।
प्रसङ्ग हुन्- रवि लामिछाने। तर, कुरा सुरु गरौं कैदी नम्बर ८०४ बाट।
प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमणका सन्दर्भलाई लिएर भइरहेका चर्चामा नेपालको उन्नति-प्रगतिसँग जोडिएको एउटा दुखद् तर रोचक पक्षका बारेमा सोचिरहेको छु ।
नेपालको काठमाडौँकेन्द्रित पढेलेखेको, सम्भ्रान्त वर्ग वैचारिक रूपमा यति दिवालिया छ कि यो दृढ रूपमा विश्वस्त छ -नेपालको विकास विदेशीले मात्र गरिदिन सक्छ । अरूले बनाइदिने सडक, पुल-पुलेसा, अस्पताल, रेल, हवाइअड्डा, सभागृह, भ्यूटावरको मजा लिन पाउने नेपालीको नैसर्गिक अधिकार हो भन्ने मानसिकता विशेष गरि नेपालको कर्मचारीतन्त्र र राजनीतिकर्मीमा व्याप्त छ । यसको प्रभाव केही हदसम्म नेपालको विद्वत वर्गमा पनि छ ।
नोटः आज पूरानो सोख एकाएक ताजा भएर आयो -कविता लेख्न मन लाग्यो । मिलाएर लेख्न त आउँदैन, तैपनि कनिकुथी केही हरफ ।
आगो र घाम
शहरभित्र हाम्रो त्यो बस्तीमा
साँझपख एउटा चञ्चल आगोको झिल्को
कसैको ओठबाट उफ्रेर, पुस्तकहरूको चाङ्भित्र पस्यो ।
साँघुरो गल्लीभित्र भीषण कोलाहल,
आ-आफ्ना मूल्यवान बस्तु जोगाउने भागदौड
शहर सुकाउने नकचरो घाम मन्द मुस्कानसहित क्षितिजमा बास बस्यो ।
म सुटुक्क निस्केको थिएँ जलिरहेको घरबाट
तिम्रो उही पूरानो तस्वीर काखीमा च्यापेर
तर, थाहै नपाइ त्यो पनि मानिसहरूको भीडमा कतै खस्यो ।
तिमी फर्केर मसँग आउने छैनौ, थाहा छ
तर, तिमीलाई नै सबै कुराको हिसाब दिनु पनि छ
आगोमा अब मेरो बाँकी उमेर बच्यो ।
म आजभोलि बेलायती प्राध्यापक ब्रायन कक्सका इन्टरनेटमा पाइने छोटा भिडियोहरू हेर्छु। भौतिकशास्त्र र खगोलशास्त्रको भुत्लोभाङ ज्ञान नभएको मलाई ब्रायनले सजिलो पारामा हाम्रो ब्रह्माण्ड कति विशाल छ र यसबारे हाम्रो ज्ञान कति सीमित छ भन्ने कुरा बुझाउँछन्। उनका भिडियो हेरेर केही कुरा सिक्छु र धेरै कुरामा छक्क पर्छु।
केही साताअघि Gandhi:
The Years That Changed the World पढियो । भारतका नाम चलेका
इतिहासकार रामचन्द्र गुहाले लेखेको यो पुस्तकले सन् १९१४ देखि १९४८ सम्म गान्धीको
जीवनमा घटित घटनाहरूको विवरण समेटेको छ । पेङ्गुइन र्याण्डम हाउसले २०१९ मा प्रकाशित
गरेको चानचुन ११ पानाको गुहाको यो पुस्तकले गान्धीको जीवनलाई केन्द्रविन्दुमा
राखेर भारतको स्वतन्त्रता र दुईवटा विश्वयुद्धको सेरोफेरोमा संसारका आरोह-अवरोहलाई
निकै रोचक ढङ्गले प्रस्तुत गरेको छ ।
आजको ब्लगमा पुस्तकमा समेटिएका र मेरा लागि नयाँ तथा रोचक केही विषयवस्तु प्रस्तुत गर्नेछु ।
बाढी पहिरोले सिर्जना गरेको भर्खरैको सङ्कटका सन्दर्भमा मलाई केही कुरा पाठकहरूसँग शयेर गर्न मन लाग्यो ।
मैले सधैँ भन्ने गरेको छु र यसअघिको ब्लगमा पनि भनेको छु कि राष्ट्रका रूपमा नेपालको अबको प्रमुख चुनौती जलवायु परिवर्तनले सिर्जना गर्ने सङ्कट हुनेछ ।
नमस्ते !
आज म एउटा अलि फरक प्रसङ्गमा कुरा गर्न लागिरहेको छु । आजको मेरो विषयमा पाठकका रूपमा तपाईंको संलग्नता र प्रतिक्रियाको आवश्यकता छ । आशा छ तपाईंले मलाई साथ दिनुहुनेछ ।
राजनीतिक घटनाहरू प्राय रोचक हुन्छन् । त्यसमाथि सोसल मिडिया र सूचनामा असीमित रूपमा बढेको मानिसको पहुँचले तिनलाई थप रोमाञ्चक बनाएका छन् । तर, यी रोचक र रोमाञ्चक घटनामा मात्र सीमित रहँदा देशको अवस्था र यसमा निहित जटिलताहरूलाई बुझ्न सकिन्न ।
प्रिय पाठक,
म किताबहरूका बारेमा ब्लग र अन्यत्र अलि बढी नै कुरा गरिरहेको छु । तर, सम्भवतः म औसत मानिसका तुलनामा कम पढ्छु ।
यसो भए पनि आफूले पढेको किताबका बारेमा लेख्न मन लाग्छ । मेरा लागि लेखाइ पनि एक प्रकारको पढाइ हो । लेख्दै गर्दा पढेका कुरामाथि थप चिन्तन-मनन गर्ने अवसर मिल्दो रहेछ । पढ्दा आफूलाई रोचक लागेका केही कुरा अरूलाई सुनाउनु पनि सायद ज्ञानको 'संस्था' अन्तर्गत पर्ने एउटा अभ्यास हो ।
गएको साता एउटा पुस्तक पढिसकेँ । त्यो ६३७ पाना लामो र २००० वर्षका घटना समेटिएको पुस्तकको रिभ्यु लेख्ने क्षमता र धैर्य दुवै ममा छैन । तर, यसबारे छोटकरी टिप्पणी तल प्रस्तुत गर्दैछु ।
पुस्तकको नाम The Silk Roads: A New History of the World । लेखक Peter Frankopan । फ्रान्कोपान अक्स्फोर्ड विश्वविद्यालयका इतिहासका प्राध्यापक र होटल व्यवसायी रहेछन् । उनको प्राज्ञिक र व्यवसायिक करिअर त रोचक नै रहेछ । सँगै यो पुस्तक पनि कम रोचक छैन ।
पशुपतिको पूराणको चर्चा प्रशस्त भयो । त्यो आस्तिकले आस्तिकहरूका लागि भनेको पूराण थियो । यही मेसोमा मलाई नास्तिक पूराण ‘वाचन’ गर्न मन लाग्यो । मेरो पूराण सुन्न हातमा फूल लिनु पर्दैन, कुनै भगवान सम्झिनु पर्दैन, र पूराण सुन्न कुनै दान, चन्दा, शुल्क तिर्नु पर्दैन ।
मेरो नास्तिक पूराणमा हालै पशुपतिमा सम्पन्न धार्मिक पूराण र त्यसले ‘डिभोर्स’का बारेमा उठाएको बहसको चर्चा गर्नेछु । तर, यसका लागि पूराण नै के हो ? भन्ने प्रश्नबाट कुरा सुरु गर्नुपर्ने हुन्छ ।
कति कठिन छ यो देशमा आम मानिस भएर बाँच्न !
असहज बाटामा थोत्रा गाडी गुल्टिरहन्छन् र असङ्ख्य सपनाहरू बर्खे खोलामा निस्सासिएर
मर्छन् । बिग्रेका हवाइजहाजमा सालैपिच्छे हुलका हुल मानिस खरानी भइरहन्छन् । सरकार
मर्नेको गच्छे हेरेर कहिले आधा र कहिले पुरा झण्डा झुकाउँछ । समवेदना दिन कुनै
कञ्चुस्याईं गर्दैन ।
दर्जनौं मानिस त्रिसुलीभित्र हराएका बेला र त्रिभुवन विमानस्थलमा खरानीका पोकामा निर्दोष मानिसका शबको गन्ति भइरहेका बेला देशमा अर्को एउटा चिज मरेको खवर आएको छ -एउटी पिडीतको न्याय पाउने आशा ।
अनन्त अम्बानीको अनन्तकालदेखि चलिरहेको बिहाका बारेमा ब्लगमा केही लेख्न मन थियो । तर, मेसो मिलिरहेको थिएन । कहिले जाँगर नहुने त कहिले फुर्सद् नहुने । हिजो यसै बारेमा मुराहरी पराजुलीको लेख सेतोपाटीमा पढ्न पाइयो । त्यो लेख पढेपछि मलाई बल्ल लेख्ने जाँगर चल्यो ।
मुराहरी पराजुलीको लेख
अनन्त अम्बानीको बिहाको प्रसंगलाई लिएर पुँजीवादको बचाउमा छ । म पुँजीवादका बारेमा
भने लेखको अन्तमा आफ्ना कुरा राख्नेछु । सुरु गरौँ बिहाकै प्रसङ्गबाट ।
अनन्तको बिहामा कति खर्च भयो भन्नेमा विभिन्न अनुमान छन् । प्रशस्त पैसा खर्च भएको भन्ने चाहिँ प्रस्टै देखिएको छ । अनन्त (वा उनका बाआमा)ले बिहामा यति धेरै पैसा खर्च गर्न हुन्थ्यो कि हुन्थेन भन्नेमा मत विभाजित छ ।
'अहिले कुन किताब
पढ्दै हुनुहुन्छ?' पत्रकार बसन्त बस्नेतले हरेकपटक फोनमा
कुराकानी हुँदा सोध्ने प्रश्न हो यो।
किताब
पढ्ने उहाँको बानी र अनुशासन साँच्चिकै लोभलाग्दो छ।
नयाँ किताब पढिरहेका बेला त फूर्तिका साथ म पनि भनिहाल्छु — फलानो पढ्दैछु।
यसपटक नेपाल गएका बेला कान्तिपुरकर्मी रूपेश श्रेष्ठसँग कुराकानी गर्ने मौका मिल्यो । संघीयता, समृद्धि र नेपालको आम निरासाका बारेमा आफ्ना केही विचार राखेँ । तपाईंलाई रुचि र समय भए हेर्नुहोला है ।
एउटा कुनै देशको बयान गर्न सजिलो छैन । देशलाई हामी भूगोल, जनसङ्ख्या वा त्यसका निश्चित ऐतिहासिक-सांस्कृतिक विशेषताका आधारमा चिन्ने गर्छौँ ।
आजको ब्लग टुक्राटुक्रामा विभाजित छ । ब्लगमा व्यक्तिहरू नाच्नेछन् -तर मेरो उद्देश्य समसामयिक नेपालको मानसिक अवस्थाको चर्चा गर्ने हो । यसका लागि ५ पात्रलाई रोजेको छु ।
प्रसङ्ग भारतको तर नेपालका लागि पनि उत्तिकै चाखलाग्दो र सान्दर्भिक होला -ध्रुव राठीले आफ्नो ताजा भिडियोमा नरेन्द्र मोदीले खडा गरेको झुठको साम्राज्यको सानो पर्दाफास गरिदिएका छन् । लिंक तल छ ।
यसपटकको लोकसभा निर्वाचनको परिणाम कसको पक्षमा आउने हो त्यो कुरा जुन महिनाको ४ तारिकमा मात्र थाहा हुनेछ । जसको पक्षमा परिणाम आए पनि एउटा कुरा के प्रस्ट हुँदैछ भने नरेन्द्र मोदीले खडा गरेको शिशाको महल चर्किने क्रम शुरु भएको छ । मोदी भनेको भारत होइनन् भन्ने धारणा आम मानिसमा विकसित हुँदैछ । भारतीयहरूमा मोदी र भाजपामाथि औंला उठाउने साहस पलाएको छ ।
केही महिनाअघि भारतका सम्मानित कवि र इतिहासकार कुमार विश्वासले 'लल्लन टप' टेलिभिजन शोमा सौरभ द्विवेदीसँग कुरा गर्दै भने — अहिले भारत अपूर्व संकटमा छ। यस्तो खराब समय चलिरहेका बेला धेरै ठूला अपेक्षा राख्नु हुँदैन, जीवित रहन सक्नु नै ठूलो कुरा हो।
कुमार विश्वासको यो टिप्पणी र भारतको प्रसंगमा अलिबेरमा फर्केर
आउनेछु। अहिलेलाई एउटा पुस्तकको प्रसंग।
म यति बेला मार्टिन वोल्फले लेखेको किताब 'द क्राइसिस अफ डेमोक्र्याटिक क्यापिटलिजम' पढिरहेको छु।
आज कुरा गरौँ एउटा
टेलिभिजन टक शोको ।
सुधीर शर्माले ‘अनि, अब’ भन्ने टक शो सुरु गर्नुभएको छ । यसमा मलाई खुशी लागेको छ । नेपालका अधिकांश टक शोहरू टिभीमा आउँछन् जसका कारण तिनीहरूका सीमितता र कृतिमता धेरै छन् । समय र सन्दर्भको साँघुरो घेरामा सीमित नभएर खूला ढङ्गले कुराकानी गर्न युट्युब राम्रो माध्यम हुन सक्छ । छिमेकी भारतमा आजभोलि राम्रा कन्टेन्ट टिभीका लागि नभएर युट्युबका लागि बन्ने गरेका छन् -नेपालमा पनि यो क्रम सुरु हुनु स्वागतयोग्य छ ।
भारतमा चुनाव आउँदैछ । यस पटक पनि नरेन्द्र मोदीको भाजपाले नै चुनाव जित्ने र बहुमतको सरकार बनाउने निश्चित छ । भाजपा दुई तिहाई भन्दा बढीको बहुमत ल्याउन प्रयास गरिरहेको छ । मोदी-अमीत शाहको प्रयास सफल हुन पनि सक्छ ।
दुखको कुरा चाहिँ के छ भने मोदी जति शक्तिशाली हुँदै गएका छन् भारत त्यति नै कमजोर हुँदैछ । नागरिक स्वतन्त्रता, आम सञ्चार, विविधता, परस्पर सम्मान सबै कुरा कमजोर भएका छन् । यस विषयमा अलि विस्तारमा लेख्ने योजना छ ।
आज यही विषयमा एउटा गजबको डकुमेन्टरी भेटियो युट्युबमा । तलको लिंकमा भएको यो ताजा डकुमेन्टरी हेर्न नछुटाउनुहोला है ।
फेरी उही बेतुकका कुरा । तैपनि बसिबियाँलो गरौँ है !
पहिलो त मलाई यो प्रश्न नै सतप्रतिशत निरर्थक लाग्छ । किन भने -कुनै पनि मानिस आफूले अँगालेको पेशा, प्राप्त गरिरहेको सुविधा (सुख होइन, सुविधा), पेशाको भविष्य र आफ्नो बौद्धिक-पेशागत सञ्जाल छोडेर फगत आफू जन्मेको देशको स्वार्थका लागि कुनै देशमा बस्ने वा त्यो देश छोड्ने निर्णय गर्दैन । कसैले यसो गरिदेला भनेर आशा गर्नु नै मुर्खता हो ।
“मानिस यस्तो प्राणी हो जो आफ्ना इन्द्रिय र विकसित मस्तिष्कको प्रयोगबाट यथार्थसम्म पुग्न सक्छ।” यो वा यस्तै कुरा त हामी धेरै सुनिरहेका हुन्छौं। तर, जीव विज्ञान र मानिसको मनोवैज्ञानिक चरित्रका विशेषतालाई आधार मान्दा यस्तो तर्क कतिको चित्तबुझ्दो छ त ?
मैले हालसालै पढिसिध्याएको एउटा पुस्तक ‘द केस अगेन्स्ट रिआलिटी’ का लेखक डोनल्ड होफमन भन्छन्- मानिससँग यथार्थ पत्ता लगाउने क्षमता हुन्छ भन्ने कुरा बिल्कुल गलत हो।
पाकिस्तानमा बिहीबार सम्पन्न राष्ट्रिय सभाको निर्वाचन मतपरिणाम लगभग आइसकेको छ।
अलजजिराका अनुसार कुल २६५ सिटमध्ये अब ९ सिटको मात्र परिणाम आउन बाँकी छ।
यो निर्वाचन हुँदै गर्दा पूर्वप्रधानमन्त्री तथा पाकिस्तान तेहरिक-इ-इन्साफ (पिटिआई) पार्टीका अध्यक्ष समेत रहेका इमरान खान जेलमा छन्।
पिटिआईलाई पहिलेको चुनाव चिह्न नदिइएपछि इमरान खानका समर्थकहरूले यसपालि स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएका छन्।
पाकिस्तानको राजनीति, निर्वाचन र त्यहाँ हुने कुनै पनि उतार-चढाव बुझ्न यसका केही अवस्थालाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ।
गएको वर्ष जुन महिनामा स्वतन्त्र पार्टीका बारेमा ब्लग लेखेको रहेछु । रवि लामिछानेले राजनीतिक पार्टी खोल्लान् र त्यसका बारेमा गन्थन्-मन्थन् गर्नुपर्ला भनेर २-३ वर्षअघिसम्म सोच्न पनि सकिन्थेन, जुन आज यथार्थ भएको छ । आफैँलाई पनि विश्वास लाग्दैन कि म यही विषयमा दोस्रो पटक ब्लग लेख्दैछु ।
मलाई
थाह छ यो मेरो बेबकुफी हो -सानो सन्तोषको कुरा के भने बेबकुफी स्वयंमा अपराध होइन
।
रमिताको कहिलै कमी नहुने देशमा पाँच-सात वर्ष पहिले निकै ठूलो रमिता भयो । एकजना अमेरिकावासी नेपाली पूर्व-पत्रकारले अनवरत २४ घण्टा अन्तर्वार्ता लिएर गिनिज बुकमा नाम लेखाउने भए । उनका लागि विशेष स्टुडियो बन्यो । स्टुडियोको भित्तामा ब्यानर थियो –“बुद्ध वज बर्न इन नेपाल !” यो म्याराथन इन्टर्भ्यूको महारमितामा नेपालका गन्यमान्य छोटेमोटेदेखि बडेसम्मका गन्यमान्यको लाइन लाग्यो । अनवरत अन्तर्वार्ता सम्पन्न भयो । गिनिजमा सम्भववत नाम लेखियो र बुद्ध नेपालमा जन्मेको कुरा भारतले चाल पनि पायो ।
